My Plastic Hero: Een plasticminderaar aan het woord

Van 11 tot 17 juni is het Zero Plastic Week. Al 1300 Zero Plastic Hero’s hebben zich aangemeld om de uitdaging aan te gaan: een week lang geen nieuw plastic kopen. De organisatoren van de actie volgden net als ik het Traineeship voor Wereldverbeteraars.

Ik heb een eigen Plastic Hero. Na het lezen van het boek ‘No Impact Man’ gooide mijn lief Jurjen (37) zijn consumptiepatroon drastisch om. In het boek verhaalt de New Yorkse Colin Beaver over zijn pogingen om klimaatneutraal te leven midden in Manhattan. Het hoofdstuk over de productie en verwerking van plastic verpakkingen sloeg bij Jurjen in als een bom. Exclusief voor het blog Roerend Goed doet Jurjen zijn verhaal.

“De vraag Ben ik wel wie ik wil zijn? is voor mij altijd de kern,” legt Jurjen uit. Toen hij eenmaal het verhaal achter plastic kende, kon hij het niet meer met zijn geweten verenigen om nog achteloos plastic verpakkingen te kopen en weg te gooien. “Ik heb toen voor mezelf besloten om wegwerpplastic zo veel mogelijk te gaan vermijden.” Al vrij snel ervoer hij dat dat nog helemaal niet zo eenvoudig was: “Het is een enorme uitdaging. Ik ga niet voor de honderd procent, maar ik kijk wat haalbaar is.” Af en toe prikkelt hij zichzelf om wel tot het uiterste te gaan: voor zijn woongroepsgenoten organiseerde hij inmiddels drie keer een verpakkingsloze maaltijd. Hiervoor gebruikte hij alleen ingrediënten waar geen enkele verpakking aan te pas kwam. Geen plastic dus, maar ook geen glas, geen blik en geen papier.

Omslag

Boodschappen doen was voor Jurjen altijd een routineklus waar niet meer geld en tijd aan besteed moest worden dan strikt noodzakelijk. Een vaste supermarkt, een vaste lijst boodschappen en vaste goedkope merken. Het geplastificeerde boodschappenlijstje dat standaard in zijn portemonnee zat gaf precies aan wat hij wekelijks in huis moest halen.

Zijn beslissing om wegwerpplastic uit zijn leven te bannen, nu zo'n driekwart jaar geleden, betekende een enorme omslag. “Opeens viel het me op dat de supermarkt één grote plasticverzameling is.” Hij moest op zoek naar alternatieve producten, en zette voet in winkels waar hij nooit eerder was geweest. In plaats van voorgesneden groente uit een zakje, zoals hij gewend was, speurde hij nu naar onverpakte groente. Ontzet stelde hij vast dat zelfs losse groentes als komkommer, paprika en broccoli vaak in een plastic jasje zitten. Gewapend met een flinke verzameling oude broodzakken bezoekt hij nu regelmatig biologische winkel Aard in Haarlem, waar hij rijst, couscous, noten en koffie uit bulkbakken in zijn eigen zakjes kan scheppen. Jurjen: “Het is gek hoe snel het normaal wordt.”


Jurjen neemt oude broodzakken en bakjes mee naar de winkel om die zelf te vullen met bijvoorbeeld nootjes, rozijnen of koffie

Downcycling

“Het lezen van ‘No Impact Man’ heeft mijn leven voorgoed veranderd,” zegt Jurjen met een vleugje dramatiek in zijn stem. Zonder te weten waar het boek precies over ging, had hij het mij ooit cadeau gedaan. Hij wist van mijn voorliefde voor boeken van mensen die een jaar lang experimenteren met een andere manier van leven, en om een soortgelijk 'jaarexperimentboek' had hij dan ook gevraagd bij de boekhandelaar. Die was met ‘No Impact Man’ komen aanzetten. Pas een jaar later zou hij het zelf lezen. “Wat er over plastic instond weet ik niet eens meer precies. Feitjes, weetjes en percentages. In ieder geval heb ik er een grote aversie tegen wegwerpplastic door gekregen. Plastic is een materiaal dat eigenlijk tot in de eeuwigheid meegaat. En juist dat plastic gebruiken we om alles maar eventjes in te verpakken. Hoe tegenstrijdig is dat?” Volgens de Plastic Soup Foundation produceren we meer dan 250 miljoen ton plastic per jaar. Ongeveer de helft daarvan is voor eenmalig gebruik en wordt daarna meteen weer weggegooid. En dat terwijl plastic wel honderden jaren goed kan blijven.

Dat een gedeelte van het plastic gescheiden wordt ingezameld en wordt gerecycled, doet voor Jurjen niets af aan zijn pleidooi: “Recyclen is duizend keer beter dan dan verbranden, maar het betekent dat er nog steeds nieuw plastic gemaakt wordt van olie.” Er zijn signalen dat wij tegenwoordig zo’n groot beroep doen op de mondiale olievoorraad, dat deze over een paar decennia opgebruikt zal zijn. Bovendien heeft Jurjen zijn twijfels bij plasticrecycling: “Er bestaan zoveel soorten plastic. Hard, zacht, transparant en noem maar op. Om dat goed te kunnen hergebruiken zou je dat moeten scheiden. Maar omdat alles bij elkaar wordt gegooid, kan het alleen worden gedowncycled tot een product van veel mindere kwaliteit. Tot straatmeubilair en autobumpers.”

Plastic soep

“De plastic soep, dat vind ik één van de meest zorgwekkende ontwikkelingen op het gebied van het milieu,” aldus Jurjen. Dit is "een onvoorstelbaar groot gebied in de zee waar oud plastic drijft.” Per jaar zou er naar schatting 4,7 miljoen ton plastic in de zee terechtkomen. Plastic afval is nu in bijna alle zeeën en rivieren ter wereld te vinden, zelfs in de meest afgelegen gebieden en in gebieden. In de Stille Oceaan is inmiddels een reusachtig drijvend continent van plastic en ander afval ontstaan, ter grootte van Frankrijk, Spanje en Portugal samen. In deze 'plastic soep' dwarrelen veel meer minuscule plasticdeeltjes rond dan planktonnetjes. Jurjen heeft zich op internet uitgebreid verdiept in de dramatische gevolgen hiervan. De plasticsnippers, die gifstoffen aan zich binden, worden voor voedsel aangezien door vissen en vogels. Beesten sterven met hun magen vol plastic, en de plasticdeeltjes komen ook in onze eigen voedselketen terecht. Aangrijpend zijn de foto’s van zeedieren die verstrikt zijn geraakt in stukken zwerfplastic, en daardoor helemaal misvormd zijn verder gegroeid.


Albatros met een maag vol plastic (bron: Google afbeeldingen)


Misvormde zeeschildpad (bron: Google afbeeldingen)

Van facebook geplukt

Muisjes

Jurjen was gek op broodsmeerseltjes uit de koeling: humus, auberginespread en salades. Allemaal in plastic wegwerpbakjes. Tijd en zin om zelf smeerseltjes te maken ontbreken hem. “Qua broodbeleg kwam ik dus al snel bij het kinderbeleg uit, dat zit in glas of papier.” Tegenwoordig staan zijn keukenkastje en koelkast vol met appelstroop, jam, hagelslag, hazelnootpasta en pindakaas. Dolgelukkig was hij met de ontdekking van gekleurde geboortemuisjes als broodbeleg (wie wist er trouwens dat de blauwe muisjes goedkoper zijn dan de roze?). Tot het doosje leeggegeten was, en hij bij het openscheuren ontdekte dat het stiekem toch geplastificeerd bleek te zijn.

Pakken drinken koopt hij niet of nauwelijks meer. “Plastic kan nog wel gerecycled worden, maar met combipakken waar naast plastic ook andere materialen verwerkt zitten kun je helemaal niks meer. Behalve verbranden.” Hij kiest voor aanmaaklimonade en af en toe glazen flessen sap. Zijn haar wast hij niet meer met shampoo uit een fles, maar met een stuk aleppozeep waar slechts een papieren wikkel om zat. Wanneer hij nu toch plastic bakjes met etenswaar koopt bewaart Jurjen de deze om als voorraadbakjes te gebruiken. In de keukenkast staat inmiddels een indrukwekkende verzameling.


Een gedeelte van de opgespaarde bakjes

Verpakkingsvrije maaltijden

Bij de verpakkingsloze maaltijden die hij organiseert gaat Jurjen nog een stapje verder. Niet alleen plastic verpakkingen zijn dan uit den boze, maar alle soorten verpakkingsmateriaal. De basis van de maaltijd bestaat uit groenten met rijst of aardappelen, los te verkrijgen bij de biowinkel. Als vleesvervanger neemt hij noten of ei. Hij vond een winkel waar een zelf meegebrachte eierdoos gevuld mag worden.

“Gek genoeg zat het lastige hem in de details.” Onverpakte olie, zout en peper bleken moeilijk te verkrijgen. Uiteindelijk vond hij olijfolie bij Dille & Kamille, waar hij zijn eigen flesje vol kon tappen uit een groot vat. Het personeel keek er niet vreemd van op. Meer klanten schenen daarvoor te kiezen, omdat dat goedkoper is dan een cadeauverpakking van Dille & Kamille. Voor zout en peper heeft hij vervolgens heel Haarlem afgespeurd. Hij slaagde uiteindelijk bij Van der Pigge, een ouderwetse drogisterij, met een uitzonderingspositie in het Warenwetsbesluit dat het los verkopen van kruiden verbiedt. Missie geslaagd, op een klein detail na: voor Jurjen er erg in had rolde de kruidenier een wegwerptrechtertje van papier, om de specerijen in de meegebrachte glazen potjes te gieten.

Italiaans ijs was steeds het toetje. Met een plastic bak waar aardappelsalade ingezeten had toog hij naar de ijssalon. Bij de eerste ijssalon wist de medewerker niet wat hij met Jurjens verzoek aanmoest om de bolletjes rechtstreeks in zijn bak te scheppen, en de baas werd erbij geroepen. “Vind je het goed als we het in onze eigen bak doen en die dan in jouw bak zetten?” luidde de oplossing. Uiteindelijk kreeg Jurjen toch zijn zin. De keer erna probeerde hij het bij een andere zaak. “We hebben hele mooie bakjes hoor,” zei de ijsverkoper daar, verbaasd over het verzoek. Hij kreeg zijn ijs mee, “maar,” zegt Jurjen, “ik was duidelijk de eerste die het ooit had gevraagd.”

Denkvoer

“Tijdens de maaltijd lachen we om anekdotes over hoe winkeliers reageren op mijn bakjes en zakjes.” De illusie dat hij mee-eters kan beïnvloeden om voortaan ook andere keuzes te maken koestert hij niet: “Ik denk niet dat ze na die maaltijd meteen die switch gaan maken.” Alhoewel hij het er niet dik bovenop legt, worden wegwerpverpakkingen altijd wel even onderwerp van gesprek. En soms merkt hij dat mensen onwillekeurig toch aan het denken zijn gezet. “Een huisgenoot vertelde onlangs dat zij nu steeds als zij een in plastic verpakt product ziet: ‘O, Jurjen gebruikt dit dus niet.’”


Is het nou klaar met die foto's?

Ontdekkingstocht

Het was even zoeken naar de balans, en naar vervangende producten en winkels. Voor zijn verjaardag vroeg Jurjen doorgaans cd’s of dvd’s. Toen hij besefte dat ook deze van plastic gemaakt zijn, verzocht hij zijn verjaardagsgasten om ze bij voorkeur tweedehands te kopen. Later versoepelde hij zijn standpunten en bedacht hij dat hij toch met name aversie heeft tegen wegwerpplastic: “Ik heb niks tegen plastic gebruiksvoorwerpen, maar wel tegen plastic als omhulsel dat na eenmalig gebruik wordt weggesmeten.” Ook daar gaat hij niet voor ‘zero’, maar voor ‘leefbaar’.

Als een ontdekkingstocht, zo ervaart Jurjen zijn nieuwe levenswijze: “Je ontdekt steeds nieuwe dingen, van ‘o daar kan je rozijntjes zonder verpakking kopen’.” Is hij er een gelukkiger mens van geworden? Boodschappen doen in nieuwe stijl is iets gecompliceerder en tijdrovender geworden, alhoewel hij er wel steeds beter zijn weg in vindt. Maar bovenaan staat het goede gevoel dat deze manier van leven oplevert: “Het komt allemaal terug op de kernvraag: Wie wil je zijn? Het is zo fijn om meer te leven naar je idealen. Om te worden wie je wilt zijn.”

Ook een weekje proberen?

Over de Zero Plastic Week: je kunt je nog aanmelden om mee te doen. Zelf begeleid ik vanaf morgen een vakantieweek voor verstandelijk gehandicapten, en kan ik die week niet mijn eigen boodschappen doen. Nieuw plastic zal ik dan zelf ook niet kopen, maar ongetwijfeld werk ik die week wel mee aan het weggooien van een heleboel gemaksplastic. Jurjen, wil jij dat voor mij compenseren?